Szybko pojawiały się wtedy objawy wyczerpania organizmu, takie jak: nadmierna nerwowość, napięcie czy kłopoty ze snem. Ale gdy ów trudny czas się kończył – wszystko wracało do normy – niestety, tylko na jakiś czas.
Wtedy jeszcze nie wiedziałam, że mogą to być objawy wypalenia zawodowego.
Dzisiaj, kiedy mam za sobą przeprowadzone badania, własne doświadczenie oraz wiele wysłuchanych historii moich klientów – wiem, że wcale nie jest łatwo ocenić, czy dana osoba ma kłopot z wypaleniem zawodowym.
Nawet badacze tematu mają wątpliwości – niemiecki psycholog Matthias Burisch – nazwał wypalenie zawodowe „rozmytym zbiorem symptomów lub rozmytym zbiorem ludzi ujawniających te symptomy”.
Pojemna definicja, prawda?
Przygotowany przez niego przegląd badań zawierał odnośniki do… ponad 200 publikacji! Na tej podstawie powstała (w podziale na 7 kategorii) lista objawów wypalenia zawodowego. Poniżej jej skrócona wersja.
Lista objawów wypalenia zawodowego
-
Wczesne sygnały ostrzegawcze:
zwiększone zaangażowanie w osiąganie wyznaczonych celów, wyczerpanie
-
Obniżony stopień zaangażowania
w stosunku do klientów, innych ludzi oraz wobec pracy.
-
Reakcje emocjonalne
obwinianie, nastrój depresyjny, agresja.
-
Obniżony poziom:
procesów poznawczych, motywacji, kreatywności, oceny sytuacji.
-
Spłycone:
życie emocjonalne, reakcje społeczne, intelekt.
-
Reakcje psychosomatyczne
-
Rozpacz
Kwestią otwartą pozostaje, w jaki sposób – diagnozując wypalenie zawodowe – różnicować je od innych problemów zdrowotnych. Nie wspierają bowiem specjalistów oficjalne klasyfikacje chorób (ICD-10, DSM-V), ponieważ wypalenie nie pojawia się tam jako odrębny problem zdrowotny.
W ICD-10 umieszczone jest co prawda wśród „czynników wpływających na stan zdrowia i kontakt z usługami zdrowotnymi” (Z 73.0), jednak diagnozowane jest poprzez powiązanie z innymi zaburzeniami. Na przykład depresją, z którą silnie koreluje jeden z komponentów wypalenia – wyczerpanie emocjonalne.
Również część lekarzy używa jako synonimów wypalenia zawodowego terminów „depresja” lub „wyczerpanie”. Teoretycznie można się z tym zgodzić, gdyż badania potwierdziły związek wypalenia i objawów depresyjnych (zarówno u kobiet i mężczyzn).
Zasadnicza różnica polega jednak na tym, że depresja dotyczy wszystkich sfer życia człowieka, natomiast wypalenie zawodowe związane jest z pracą zawodową (przynajmniej w pierwszym okresie).
Wypalenie bywa też często utożsamiane ze stresem.
Jednak w roku 1998 Holender W. Schaufeli oraz Niemiec D. Enzmann zauważyli m.in., że:
- stres może mieć skutki negatywne, ale jest niezbędnym i stałym elementem życia człowieka, zaś wypalenie związane jest z kontaktami interpersonalnymi w miejscu pracy i napięciem emocjonalnym, które im towarzyszy;
- stresu może doświadczyć każdy (niezależnie od poziomu zaangażowania w obowiązki zawodowe), wypalenie jest zależne od motywacji i dużych oczekiwań związanych z pracą;
- ze stresem koreluje wymiar wyczerpania emocjonalnego, lecz depersonalizacja i obniżone poczucie dokonań osobistych nie są wymieniane jako typowe dla reakcji stresowych, a jedynie wypalenia.
Można zatem przyjąć, za amerykańską psycholog Christiną Maslach (2011), że wypalenie zawodowe jest przewlekłą, złożoną reakcją na stres, posiadającą jednak specyficzne dla tego zjawiska komponenty.
Wypalenie zawodowe jest wskaźnikiem rozbierzności między tym, kim ludzie są, a tym, co muszą robić.
Przedstawia rozpad, wartości, godności, ducha i woli – rozpad ludzkiej duszy.
Ten stan rozprzestrzenia się stopniowo wpychając ludzi w spiralę, z której trudno się wyrwać.
Christina Maslach
Michael P.Leiter
Charakter wypalenia obliguje więc do wyodrębnienia zmian we wszystkich sferach życia: fizycznej, emocjonalnej oraz zachowań. Jego skutki odczuwane są na poziomie:
- miejsca pracy,
- współpracowników,
- klientów,
- znajomych i rodziny.
Jak już pisałam – wypalenie jest procesem, który rozwija się powoli. Można łatwo przegapić pierwsze sygnały ostrzegawcze.
Dlaczego?
Ponieważ wysoka efektywność oraz duża wydajność pracownika są postrzegane jako jego niewątpliwe zalety (które można przecież wykorzystać dla dobra firmy). W konsekwencji, osoba zatrudniona, skuszona pochwałami, przyjmuje coraz to nowe, dodatkowe zadania, często pracując znacznie ponad swoje możliwości. Kiedy uznanie się kończy, pojawia się zmęczenie psychofizyczne i powstaje ryzyko wypalenia, ponieważ zostaje zachwiana równowaga pomiędzy nakładem pracy a satysfakcją życiową.
Jak powstaje wypalenie zawodowe?
Warto przy tym zauważyć, że psychologowie z American Psychology Association, przygotowując opis wypalenia zawodowego, ostatnią fazę opisali jako „odradzanie się”.
W ten sposób pokazali, że istnieje możliwość wyjścia z traumatycznej sytuacji, w jakiej znalazł się pracownik podczas poprzednich etapów.
Jak widać z powyższego – wypalenie zawodowe wywołuje liczne, negatywne konsekwencje. I to nie tylko dla osoby nim zagrożonej, ale także dla otoczenia, w którym funkcjonuje zawodowo i prywatnie.
Ważne jest zatem szybkie reagowanie na pojawiające się objawy i tworzenie programów, które pomogą uporać się z tym zjawiskiem.
Kilka wskazówek na temat tego, co zrobić, zanim „rzucisz papierami” znajdziesz tutaj.
Czy macie osobiste doświadczenie związane z wypaleniem zawodowym? Co w ogóle sądzicie o tym?
Źródło: Stasiowska, E. (2013). Weryfikacja modelu Michaela P. Leitera: wypalenie zawodowe a dostosowanie do pracy w grupie menedżerów. Warszawa: SWPS
Edit – W ICD-11 znalazło się nowe podejście do wypalenia, które polega na tym, że powiązano wypalenie wprost ze środowiskiem pracy. Nie powinno być stosowane do opisu doświadczeń w innych dziedzinach życia. Ma konkretny kod, ale jest opisane jako zespół, a nie konkretna choroba.
